Ăn Uống Đúng Cách Để Phòng Ngừa Tai Biến Mạch Máu Não
Tai biến mạch máu não là hậu quả của cao huyết áp, xơ vữa động mạch… Y học cổ truyền gọi chung là “trúng phong”. Dựa vào có hôn mê hay không, phân làm hai loại là trúng phong kinh lạc và trúng phong tạng phủ, là bệnh nguy hiểm, dễ dẫn tới tử vong (nếu tình trạng nặng), nếu không sẽ để lại những di chứng như: liệt nửa người (bán thân bất toại), miệng méo, rối loạn ngôn ngữ…
Dinh dưỡng cho người bị tai biến mạch máu não
Đối với người ăn được
Cho người bệnh ăn uống như người bình thường, nếu ăn ít thì tăng thêm bữa. Thực phẩm chế biến phải phù hợp với khả năng nhai: cắt nhỏ, băm nhuyễn, nấu mềm… Thức ăn phải cân đối và đáp ứng các chất dinh dưỡng cần thiết như chất đạm từ thịt, cá, trứng, đậu…; chất bột đường từ gạo, mì, bánh mì…; chất béo như dầu, mỡ…; rau củ quả và trái cây.
Đa số người bệnh đều nằm tại giường hoặc đi lại hạn chế nên nhu cầu năng lượng sẽ thấp hơn so với bình thường. Năng lượng cần trong ngày khoảng 25 – 30 kcal/kg. Ví dụ, một người nặng 50kg thì tỷ lệ khẩu phần dinh dưỡng trong ngày là: chất bột đường: 60% – 65% (bốn chén cơm); chất đạm: 15% – 20% (200g thịt nạc hoặc cá); chất béo (sáu muỗng cà phê); vitamine và chất xơ: 400g rau củ quả (hai trái cà chua hoặc 1/2 bó rau muống hoặc ba cây cải), 200g trái cây (nửa trái thanh long hoặc bốn múi bưởi).
Chú ý: ăn lạt, uống đủ nước: 40ml/kg cân nặng/ngày. Dấu hiệu đủ nước: tiểu nhiều, đêm tiểu một – hai lần; môi không khô, không khát nước.
Thực đơn gợi ý:
- Sáng: cháo trắng hột vịt muối (cháo một tô vừa, trứng vịt nửa quả); một quả chuối.
- Trưa: 1,5 chén cơm; bò xào bông cải (thịt bò 50g, bông cải cà rốt 100g); canh mướp nấu nghêu (mướp 100g, nghêu 20g); đu đủ 100g.
- Chiều: một chén cơm; cá lóc kho tộ (cá 100g, đường 20g, dầu ăn 5g); rau sống một đĩa nhỏ 100g, canh chua cá (cá 20g, rau 100g, đường 2g), sương sâm một ly (1/2 muỗng cà phê đường).
- Tối: 200 ml sữa bò tươi.
Nếu ngán, có thể thay thế: một chén cơm bằng nửa chén xôi hoặc một chén bún đầy hay một ổ bánh mì nhỏ; 100g thịt bằng 100g cá, hoặc 200g tôm, hoặc hai trứng vịt hay ba trứng gà (chú ý: người tăng mỡ máu chỉ được ăn tối đa một lòng đỏ trứng/ngày, ăn hai – bốn trứng/tuần); một muỗng canh dầu ăn bằng 20g đậu phộng, mè; một tô cháo và nửa trứng vịt muối bằng một tô phở nhỏ, hoặc tô hủ tiếu vừa.
Ăn đúng sẽ giúp da người bệnh hồng hào, không viêm loét; niêm mạc không bị lở loét; cân nặng đạt mức lý tưởng; cơ chắc; tóc mượt, không rụng. Nếu ăn chưa đúng, người bệnh sẽ sụt cân dần; da xanh; niêm mạc nhợt; da dễ lở loét; cơ nhão; tóc rụng.
Đối với người không ăn được
Phải nuôi ăn qua ống thông mũi, dạ dày, để giúp người bệnh nhận đủ lượng thực phẩm trong ngày. Mỗi ngày cung cấp khoảng 1.800 – 2.000 ml sữa (nên dùng sữa bột) hoặc một lít cháo xay (nên sử dụng men amylaz để làm lỏng cháo, nhằm tránh nghẹt ống). Ngoài ra, còn có các loại bột dinh dưỡng cao năng lượng, cần 750 – 1.500 ml/ngày.
Tư thế khi cho ăn là nửa nằm nửa ngồi, chia đều lượng thực phẩm ra thành năm bữa ăn trong ngày; bơm 15 – 20 phút/bữa. Khoảng cách giữa các bữa ăn từ hai – ba giờ tùy theo số lượng mỗi lần ăn. Kiểm tra lượng thức ăn ứ đọng trước bữa ăn mới, nếu còn trên một nửa thì cần hỏi ý kiến bác sĩ.
Xử trí biến chứng khi cho ăn qua ống thông: khi bệnh nhân nôn, sình bụng, phải giảm khối lượng mỗi bữa ăn, giảm tốc độ khi cho ăn bằng cách nhỏ giọt liên tục. Khi tiêu chảy, phải giảm độ đậm của thức ăn, giảm tốc độ khi cho ăn… Những biến chứng trên nếu không cải thiện, cần hỏi ý kiến bác sĩ điều trị và bác sĩ dinh dưỡng.
Dưới đây là những món ăn đề phòng tai biến mạch máu não cho chứng trạng và thể bệnh trúng phong kinh lạc: Bệnh ở kinh lạc, chưa đến tạng phủ hoặc chức năng tạng phủ dần dần khôi phục, mà kinh lạc khí huyết vẫn bị cản trở, trì trệ (lưỡi cứng ngọng, hoặc méo miệng) thì dùng những món sau:
- Trà thiên ma, hoa cúc: Thiên ma 10g; hoa cúc 15g. Sao thiên ma rồi nấu, sau mới cho hoa cúc vào, nấu sôi một lúc là được. Uống hằng ngày, nhiều lần.
- Thiên ma hấp cá chép: Thiên ma 25g; xuyên khung 10g; phục linh 10g; cá chép tươi 1 con (500g). Đem thiên ma, xuyên khung, phục linh, thái lát mỏng rồi cho vào nước gạo ngâm khoảng 4-6 giờ, vớt ra, hấp vào nồi cơm, rồi nhồi vào bụng cá (cá làm sạch, bỏ ruột, đánh vảy). Đặt cá trên tô, cho gia vị gồm vừng, hành và chút nước, hấp cách thủy khoảng 30 phút. Làm nước sốt theo cách thông thường cho hợp khẩu vị, đổ lên trên cá là ăn được. Ăn với cơm.
- Thiên ma, óc heo: Óc heo 1 cái; thiên ma 10g. Đem óc heo, thiên ma bỏ vào nồi, đổ nước vừa đủ. Đun sôi rồi hầm nhỏ lửa khoảng 1 giờ là được. Húp nước ăn cái, ngày 2 lần, nên ăn thường xuyên.
- Cháo hoàng kỳ, địa long: Địa long 2g; hoàng kỳ sống 50g; đào nhân 10g; gạo tẻ 100g; đường trắng vài thìa. Hoàng kỳ, đào nhân nấu lấy nước, cho gạo vào nấu cháo, địa long phơi hoặc sấy khô nghiền thành bột, mỗi lần ăn cháo cho vào vài thìa bột địa long, đường trắng quậy đều. Nếu không cho đường thì cho dầu, muối vừa ăn.